17–20 сентября в Ереване проходит второй Всемирный армянский саммит. На предыдущем саммите в октябре 2022 года председатель Организации ДИАЛОГ Юрий Навоян, исходя из многолетней исследовательской и практической работы, представил своё определение относительно функций армянской диаспоры на современном этапе. По мнению главы ДИАЛОГА, вместо применения политического термина американского политолога Роджера Ная «мягкая сила», определение которого является концепцией продвижения американских интересов, Армении пора иметь свою государственную концепцию по отношению к Диаспоре. В качестве варианта он предложил теорию «особой силы».
На его взгляд, на современном этапе у армянской диаспоры три основные функции. Первая: содействие укреплению армянской государственности, что всегда было актуально. Сегодня особенно! Второе: сохранение и преумножение армянского исторического и культурного, в целом цивилизационного наследия во всём мире․ Третье: вклад в развитие страны пребывания и развитие межгосударственных отношений страны проживания с Республикой Армения.
Именно совокупность этих трёх функций, по характеристике Юрия Навояна, делает армянскую диаспору «особой силой». Армянские организации разных стран, которые действуют в рамках этих функций, по его определению, являются «особой силой» и для Армении, и для страны проживания.
Юрий Навоян отметил, что настал момент для того, чтобы Республика Армения вела партнерство с диаспорой на стратегической основе – государственной концепции сотрудничества Армения-Диаспора с целью стимулирования консолидации армянского потенциала для усиления армянской государственности, сохранения армянского цивилизационного наследия и реализации программ двусторонних межгосударственных отношений.
Принятие подобного государственного документа, как и Концепции внешней политики и Военной доктрины, должно исходить из Концепции национальной безопасности РА.
Он выразил уверенность, что принимаемые на основе более чем тридцатилетнего опыта государственности новейшего периода эти дополняющие друг друга, фундаментальные и удовлетворяющие современным критериям четыре документа станут новым импульсом для системного государственного строительства. Вместе с тем они предопределят место и будущее Армении и армянского народа в современном мире и международных отношениях.
Глава ДИАЛОГа подчеркнул положительную роль армянской диаспоры или общественной дипломатии в деле развития межгосударственных отношений, опираясь на свежие примеры из российско-армянских отношений.
Так, цикл мероприятий, посвященных 30-летию установления дипломатических отношений между Российской Федерацией и Республикой Армения, открылся именно инициативой общественной дипломатии: 8 апреля 2022 года при совместной организации Российского совета по международным делам (РСМД) и ДИАЛОГа в Москве прошел политологический круглый стол, посвящённый двусторонним отношениям и региональной ситуации. Актуальность и значимость мероприятия обозначили приветственные послания министров иностранных дел двух стран – Сергея Лаврова и Арарата Мирзояна.
Другим примером взаимодействия официальной и общественной дипломатии стал двуязычный трехтомник «Российская Федерация и Республика Армения: 30 лет союзнического взаимодействия», который составлен в сотрудничестве с министерствами иностранных дел Российской Федерации и Республики Армения, издан при содействии Дома русской книги в Ереване. Сборник документов договорно-правовой базы двусторонних отношений России и Армении выпущен впервые. ДИАЛОГ принялся за эту работу, учитывая, что характер отношений между двумя странами обусловлен именно той договорно-правовой основой, которая существует в виде более чем двухсот соглашений.
Успешным примером является реализованная московской организацией деловая программа российско-армянского межрегионального сотрудничества: по инициативе и при содействии Организации ДИАЛОГ делегация Гегаркуникской области Армении во главе с губернатором этого крупнейшего армянского региона в январе 2022 года совершила визит в Омск. В августе этого же года с ответным визитом Армению посетила делегация Омской области России, возглавляемая губернатором этого сибирского региона.
Эти и другие примеры создают новое измерение взаимодействий Диаспоры с правительственными органами России и Армении, способствуют проработке эффективных проектов для усовершенствования содержания существующей повестки межгосударственного сотрудничества.
P.S. В этом году на второй Всемирный армянский саммит Юрий Навоян был приглашен в качестве почётного гостя. Будучи настроенным на активную работу в рамках саммита, он направил вопрос оргкомитету мероприятия для уточнения функций почетного гостя. На его вопрос оргкомитет саммита ответил, что он приглашен в качестве почетного гостя, так как выступал с докладом на предыдущем саммите, «…будем рады, если Вы поделитесь с участниками данного саммита своим многолетним опытом, знаниями и идеями». В ответ Организация ДИАЛОГ оргкомитету саммита передала следующую позицию: «Вы правильно указываете на необходимость обмена опытом, знаниями и идеями ДИАЛОГа с участниками саммита. Согласитесь, что лучший и самый эффективный способ сделать это – выступить в качестве спикера на саммите. Но поскольку такая возможность нам не предоставлена, мы постараемся публично представить свои подходы другими способами».
***
Հայկական սփյուռքի հիմնական գործառույթները ժամանակակից փուլում և Սփյուռքի նկատմամբ պետական հայեցակարգի ընդունման անհրաժեշտությունը
Սեպտեմբերի 17-20-ին Երևանում տեղի է ունենում Համաշխարհային հայկական երկրորդ գագաթնաժողովը։ 2022 թ․ հոկտեմբերին տեղի ունեցած նախորդ գագաթնաժողովում ԴԻԱԼՈԳ կազմակերպության նախագահ Յուրի Նավոյանը ներկայացրել է ժամանակակից փուլում հայկական սփյուռքի գործառույթների իր սահմանումը՝ ելնելով երկարամյա հետազոտական և գործնական աշխատանքի փորձից։ ԴԻԱԼՈԳԻ ղեկավարի կարծիքով, ամերիկացի քաղաքագետ Ռոջեր Նայի «փափուկ ուժի» քաղաքական տերմինի գործածության փոխարեն, որի սահմանումը ամերիկյան շահերի առաջմղման հայեցակարգ է հանդիսանում, ժամանակն է, որ Հայաստանը ունենա իր պետական հայեցակարգը Սփյուռքի նկատմամբ։ Իբրև տարբերակ նա առաջարկել է հայկական «հստակ ուժի» տեսությունը։
Ըստ նրա, ժամանակակից փուլում հայկական սփյուռքը երեք հիմնական գործառույթ ունի։ Առաջին․ աջակցություն հայկական պետականության ամրապնդմանը, ինչը միշտ հրատապ է եղել։ Այսօր՝ առավել, քան երբևէ։ Երկրորդ․ ողջ աշխարհում հայկական պատմական և մշակութային, ընդհանրապես քաղաքակրթական ժառանգության պահպանումը և զարգացումը։ Երրորդ․ ավանդ ընդունող երկրի առաջընթացում, բնակության երկրի և Հայաստանի Հանրապետության հետ հարաբերությունների զարգացման գործում։
Հենց այս երեք գործառույթների հանրագումարը, Յուրի Նավոյանի բնորոշմամբ, հայկական սփյուռքը դարձնում է «հստակ ուժ»։ Տարբեր երկրների հայկական կազմակերպությունները, որոնք գործում են այս գործառույթների շրջանակում, ըստ նրա սահմանման, համարվում են «հստակ ուժ» և՛ Հայաստանի և՛ բնակության երկրի համար։
Յուրի Նավոյանը հայտնել է, թե հասունացել է պահը, որ հայկական պետականության ուժեղացման, հայկական քաղաքակրթական ժառանգության պահպանման և երկկողմ միջպետական հարաբերությունների ծրագրերում հայության ներուժի համախմբումը քաջալերելու համար Հայաստանի Հանրապետությունը Սփյուռքի հետ գործընկերությունը վարի ռազմավարական հենքի՝ Հայաստան-Սփյուռք համագործակցության պետական հայեցակարգի հիման վրա։ Նման պետական փաստաթղթի, ինչպես նաև Արտաքին քաղականության հայեցակարգի և Ռազմական դոկտրինի ընդունումը պետք է բխի Հայաստանի Հանրապետության Ազգային անվտանգության հայեցակարգից։
Նա համոզմունք է հայտնել, որ նորագույն շրջանի ավելի քան երեսնամյա պետականության փորձի հիման վրա ընդունվող այս չորս իրար լրացնող, հիմնարար և ժամանակակից չափանիշները բավարարող փաստաթղթերը նոր ազդակ կհանդիսանան համակարգված պետական շինարարության համար։ Միաժամանակ, դրանք կնախանշեն Հայաստանի և հայ ժողովրդի տեղն ու ապագան ժամանակակից աշխարհում և միջազգային հարաբերություններում։
ԴԻԱԼՈԳԻ ղեկավարը ընդգծել է միջպետական հարաբերությունների զարգացման գործում հայկական սփյուռքի կամ հասարակական դիվանագիտության դերը, բերելով թարմ օրինակներ հայ-ռուսական հարաբերություններից։
Այսպես, Հայաստանի Հանրապետության և Ռուսաստանի Դաշնության միջև դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման 30-ամյակին նվիրված միջոցառումների շարքը բացվել է հենց հասարակական դիվանագիտության նախաձեռնությամբ․ 2022 թ․ ապրիլի 8-ին Միջազգային համագործակցության ռուսաստանյան խորհրդի (РСМД) և ԴԻԱԼՈԳԻ համատեղ կազմակերպմամբ Մոսկվայում տեղի է ունեցել քաղաքագիտական կլոր սեղան՝ նվիրված երկկողմ հարաբերություններին և տարածաշրջանային իրադրությանը։ Միջոցառման արդիականությունը և նշանակությունը մատնանշել են երկու երկրների արտաքին գործերի նախարարների՝ Արարատ Միրզոյանի և Սերգեյ Լավրովի ողջույնի ուղերձները։
Պաշտոնական և հասարակական դիվանագիտությունների համագործակցության մեկ այլ օրինակ է հանդիսանում «Հայաստանի Հանրապետություն և Ռուսաստանի Դաշնություն․ դաշնակցային փոխգործակցության 30 տարի» երկլեզվյա եռահատորյակը, որը կազմվել է Հայաստանի և Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարությունների հետ համատեղ և հրատարակվել Երևանում Ռուսական գրքի տան աջակցությամբ։ Հայաստանի և Ռուսաստանի երկկողմանի հարաբերությունների իրավա-պայմանագրային բազան կազմող համաձայնագրերի ժողովածու առաջին անգամ է հրատարակվել։ ԴԻԱԼՈԳԸ ձեռնամուխ է եղել այս աշխատանքին, քանի որ երկու երկրների միջև հարաբերությունների բնույթը պայմանավորված է հենց այն իրավա-պայմանագրային հենքով, որ գոյություն ունի ավելի քան երկու հարյուր համաձայնագրերի տեսքով։
Հաջող օրինակ է հանդիսանում մոսկովյան կազմակերպության կողմից հայ-ռուսական միջտարածաշրջանային համագործակցության ոլորտում իրականացրած գործնական ծրագիրը․ ԴԻԱԼՈԳ կազմակերպության նախաձեռնությամբ Հայաստանի Գեղարքունիքի մարզի պատվիրակությունը հայկական այս խոշորագույն տարածաշրջանի մարզպետի գլխավորությամբ 2022 թ․հունվարին այցելել է Օմսկ։ Իսկ նույն թվականի օգոստոսին էլ Ռուսաստանի Օմսկի մարզի պատվիրակությունն է պատասխան այց կատարել Հայաստան՝ սիբիրյան այս տարածաշրջանի նահանգապետի գլխավորությամբ։
Այս և ուրիշ օրինակները Հայաստանի ու Ռուսաստանի պաշտոնական հաստատությունների հետ Սփյուռքի փոխգործակցության նոր չափումներ են ձևավորում, ինչպես նաև նպաստում են միջպետական համագործակցության առկա օրակարգի բովանդակության կատարելագործմանն ուղղված արդյունավետ ծրագրերի մշակմանը։
P.S. Այս տարի Համաշխարհային հայկական երկրորդ գագաթնաժողովին Յուրի Նավոյանը հրավիրվել էր իբրև պատվավոր հյուր։ Տրամադիր լինելով գագաթնաժողովի շրջանակում ակտիվ աշխատանքի, նա միջոցառման կազմկոմիտեին պատվավոր հյուրի գործառույթների պարզաբանման հարցում է արել։ Կազմկոմիտեն պատասխանել է, որ նա հրավիրված է իբրև պատվավոր հյուր, քանի որ նախորդ գագաթնաժողովին հանդես է եկել զեկուցումով, «․․․ուրախ կլինենք, եթե Դուք ներկա գագաթնաժողովի մասնակիցների հետ կիսվեք Ձեր բազմամյա փորձով, գիտելիքներով և գաղափարներով»։
Ի պատասխան ԴԻԱԼՈԳ կազմակերպությունը գագաթնաժողովի կազմկոմիտեին հայտնել է հետևյալ դիրքորոշումը․«Դուք իրավացիորեն նշում եք գագաթնաժողովի մասնակիցների հետ ԴԻԱԼՈԳԻ փորձով, գիտելիքներով և գաղափարներով կիսվելու անհրաժեշտության մասին։ Համաձայնեք, որ դրա լավագույն և արդյունավետ ձևը գագաթնաժողովում իբրև բանախոս հանդես գալն է։ Բայց քանի որ դրա հանարավորությունը մեզ չի ընձեռնվում, կփորձենք հրապարակային այլ ձևերով ներկայացնել մեր մոտեցումները»։
